We blijven geld uitgeven dat we niet hebben…

We pakken de draad op bij een opzienbarende uitspraak uit de vorige sessie: ‘Van de vier grote banken in Nederland gaan er in de komende jaren twee onderuit.’

‘Je hoeft echt geen raketgeleerde te zijn om dat te zien hoor! Alle grote organisaties met veel overhead, die topdown en centraal zijn georganiseerd, gaan eraan. Mijn kinderen van 20 en 23 snappen dat hele concept niet eens meer. Dat je wordt aangestuurd door iemand die door zijn leeftijd en ervaring op een bepaalde positie zit, dát vinden ze al vreemd.

Alle grote organisaties met veel overhead, die topdown en centraal zijn georganiseerd, gaan eraan.

En het zijn niet de grootste partijen die overleven, niet de slimste, niet die met het meeste geld of de grootste reputatie. Wendbaarheid is de sleutel! Nou, ik ken echt geen grote bank die wendbaar genoeg is.

Ik bankier bij de Rabobank. Dan krijg je een briefje. “Geachte heer/mevrouw”. Dat ze het kantoor bij mij op de hoek gaan sluiten. Dat kantoor is nou juist de reden dat ik bij de Rabo ben! Later krijg ik weer een email. Ook weer “heer/mevrouw” erboven. “Wij organiseren bijeenkomsten over duurzaamheid en transities. Wellicht is dat iets voor u?!” Daar heb ik 26 boeken over geschreven. Ze kennen me helemaal niet! En dan hoor ik ze zeggen: “We gaan de klant centraal stellen.” Ze hebben geen idee wie hun klanten zijn!

Als je de klant al zo lang kwijt bent, als je de “aandeelhouders” serieuzer neemt dan de klanten, ben je op den duur kansloos. Dan heb je geen bestaansrecht meer. Dat is echt geen verwijt, want ik snap best hoe moeilijk het is. Het is gewoon een nuchtere constatering. Dat geldt niet alleen voor de Rabobank, want de ING ligt eigenlijk ook al aan het infuus.

En als ik het nog breder trek: het hele verdienmodel van de banken ligt op z’n gat.

De gevestigde orde denkt dat het wel los loopt en heeft te weinig aanpassingsvermogen om z’n strategie bij te stellen.

Ik heb vorige keer uitgelegd wat disruptie is, hè?!  Een snelle, heftige, radicale verstoring van de markt omdat er betere en goedkopere alternatieven komen. Die komen er in de financiële sector ook. Maar de gevestigde orde denkt dat het wel los loopt en heeft te weinig aanpassingsvermogen om z’n strategie bij te stellen. Ik ben niet snel meer verbaasd, maar daar kan ik echt met m’n pet niet bij…

Daarom komt disruptie eigenlijk altijd van buiten de sector. Van bedrijven die niet zo zeer geïnteresseerd zijn in de markt op zich, maar in de verstoring van die markt. Die gaan data van de klanten verzamelen. Daarmee krijgen ze de sleutel naar een nieuw verdienmodel in handen: gepersonaliseerde, digitale dienstverlening. Zo gaat dat in vrijwel elke sector.

De energiemarkt wordt nu aangevallen door een combinatie van Tesla en Google. Dat zijn de energieleveranciers van de toekomst. Die zijn al volop data aan het verzamelen. In de gezondheidszorg precies hetzelfde. Google verzamelt nu de data om zorg op maat te kunnen leveren. Die willen laten zien dat ze ook kunnen bijdragen aan een betere en gezondere wereld. Het is alleen maar een kwestie van tijd tot ze hun entree maken in de zorgsector.

Ik sprak vorig jaar voor 1.200 accountants. Over tien jaar zal het grootste deel van hun werk zijn geautomatiseerd. Dan heb je vooral big data-specialisten nodig en gespecialiseerde accountants die hun analyses interpreteren en vertalen voor klanten. Daar hadden ze een plan voor gemaakt. Een enorm pak papier met allemaal regels hoe de accountancy zich zou kunnen aanpassen aan de nieuwe economie. Dus ik zeg: “Maar het gaat om een cultuur­omslag, een andere manier van denken, dat kan je toch niet afdwingen met nog meer regels?” Toen zie er iemand: “Maar dat is ons vak, wij doen alles met regels en voorschriften.” Toen werd het pijnlijk stil. Een stilte in een zaal met 1.200 mensen, dat komt binnen hoor…

Maar terug naar de banken. Wat is eigenlijk hun verdienmodel nog? Binnenkort kan elk product en elke dienst goedkoper, sneller en slimmer worden geleverd door een fintech (financiële startup, red). Welke unieke data hebben banken nog die Google en Facebook niet al lang in tienvoud hebben? Nieuwe Europese wetgeving opent vanaf 2018 de deuren voor nieuwe toetreders op de markt, en dus voor innovatie. Nieuwe generaties hechten zich niet meer aan een bank zoals wij vroeger deden. Al die ontwikkelingen versterken elkaar. Dat wordt door de gevestigde orde, de banken, volstrekt onvoldoende onderkend.

De echte doorbraak is de blockchain-technologie (zie uitleg verderop), waardoor je financiële transacties tussen twee partijen kan doen zonder dat er een bank aan te pas komt. Dat gaat echt disruptie brengen. In de financiële sector, maar ook daar buiten. In elk geval vervalt de legitimiteit van banken om het hele betalingsverkeer te claimen.

En dan hebben de banken ook nog een groot legitimiteitsprobleem doordat ze terecht worden geassocieerd met onduurzame activiteiten. De globalisering leidt tot toenemende ongelijkheid en de banken, zoals ze nu opereren, stimuleren die toenemende ongelijkheid. Dat is ook één van de redenen waarom Trump zo populair is in Amerika: hij durft zich af te zetten tegen de elite, dus ook tegen banken en de rest van de financiële sector.

Mensen zien wel dat het systeem gewoon niet meer deugt.

Mensen zien dus wel dat het systeem gewoon niet meer deugt. Geld is geen middel meer, maar een doel. 95 procent van het geld dat we creëren is niet bedoeld om dingen te kopen, maar om meer geld mee te creëren. 95 procent! En dat is óns geld!

Het is te makkelijk om alleen de banken de schuld te geven, want de kern van de ellende zit echt in ons zelf. Hebzucht! Zolang we allemaal nog meer, meer, meer willen, blijven we geld uitgeven dat we eigenlijk niet hebben. En dat lenen we dan van banken die het eigenlijk ook niet hebben. We willen gewoon geen rem in het systeem om geld in geld in geld in geld om te zetten. Het is volkomen uit de hand gelopen! Daar helpen de controle en het toezicht blijkbaar ook niet tegen. Er is een mentaliteitsverandering nodig: genoegen nemen met wat we hebben in plaats van altijd maar meer willen. Anders hollen we echt verder naar de afgrond.

Onder experts is het niet de vraag óf er nog een crisis komt, maar hoe lang het nog duurt. Nog drie jaar, nog vijf jaar, nog tien jaar? Dat weet natuurlijk niemand. Maar binnen tien jaar krijgen we een crisis die nog groter kan zijn dan de vorige! Waarom? Omdat we de oorzaken niet daadwerkelijk hebben aangepakt.

In 2008 ontplofte het systeem omdat het vol zat met perverse prikkels. Die zitten er nog steeds in! In de kern komt het erop neer dat je grote bubbels creëert. Kijk naar de huizenprijzen. Die schieten weer omhoog. Dat betekent wéér meer geld lenen, wéér meer hypotheken. Makelaars, investeerders, vastgoedondernemers, banken zijn erbij gebaat om dat op te kloppen.

Wat is er nou veranderd na de vorige crisis? Ja, de buffers van de banken zijn groter geworden, het toezicht is scherper geworden. Maar de echte cultuurverandering heeft nog niet plaatsgevonden, dat hoor ik van mensen uit de bankwereld zelf. De vorige crisis was blijkbaar nog niet heftig genoeg om het anders te gaan aanpakken. Daar kan ik me wel druk om maken!

Toch blijf ik een optimist. Er zijn blijkbaar nog meer crises nodig om te leren wat we moeten leren. Never waste a good crisis. Na elke crisis begrijpen weer meer mensen dat het op de oude, vertrouwde manier niet verder kan. In dit geval: dat er echt een ander financieel systeem moet komen.

Ten tweede komen er nieuwe generaties mensen en bedrijven aan die veel minder hechten aan bezit. Dat is al een basis om af te komen van meer, meer, meer.

En historisch gezien vinden we altijd weer oplossingen als het echt niet meer anders kan. Over 30 jaar moet een derde van de mensen ook het geld verdienen voor dat andere twee derde deel. Dat gaat echt niet lukken. Dan móet je naar een fundamenteel ander verdeelmechanisme, naar echt radicale oplossingen. Bijvoorbeeld het basisinkomen.’

TEKST: FRANK VIJG
FOTOGRAFIE: ANNE BAL

Niet meer schadevrij

Als er banken omvallen, zullen die waarschijnlijk wel weer aan het overheidsinfuus gaan. De les van de vorige keer was dat we ze niet in leven hadden moeten houden, in elk geval niet allemaal, maar ik weet niet of er politieke partijen zijn die zo'n faillissement durven laten gebeuren. Maar wat al wel anders is dan de vorige keer: aandeelhouders en vreemdvermogenverstrekkers zullen er nu echt niet meer schadevrij uitkomen.

Blockchain

Mensen doen transacties: aan- en verkopen, uitwisselen van gegevens, stemmen bij verkiezingen, enzovoort. Veel van die transacties moeten plaatsvinden door tussenkomst (en onder toezicht) van een autoriteit, zoals een bank, een overheid of een notaris. De blockchaintechnologie maakt dat overbodig: dat kunnen de partijen in de transactie direct met elkaar regelen. Alle transacties worden bijgehouden in openbaar toegankelijke grootboeken, die 'iedereen' kan controleren en waarmee dus ook de controlerende rol van de huidige autoriteiten kan worden vervangen.

Sidekick Robin Slakhorst (Symbid)

Ik heb eerst lucht- en ruimtevaarttechniek gestudeerd. En later bedrijfskunde, met ondernemerschap als master.

Mijn eerste bedrijf, nog tijdens m’n studie, heette collegegemist.nl. Dat was nog vóór uitzending gemist. Maar pas toen we de switch maakten naar de erotische sector, hebben we er  wat mee verdiend.

Wij zeiden altijd tegen elkaar: In het ergste geval kunnen we altijd nog bij McKinsey gaan werken, maar we moeten wel proberen eerst een echt bedrijf op te zetten.

Maar het eerste stukje geld was een probleem. 2006. Crowdfunding bestond nog niet. Maar wij dachten: we willen ondernemen, we hebben geen geld, we willen ons niet in de schulden steken, maar we kennen wel heel veel mensen.

Hyves was er, Facebook en LinkedIn kwamen op. Iedereen kwam opeens heel makkelijk met elkaar in verbinding. Online betalen werd geïntroduceerd. Dus we begonnen te denken: Als we aan iedereen een euro zouden kunnen vragen en we zouden een platform hebben dat dat netjes administreert, kunnen we daar dan niet veel meer ondernemerschap mee stimuleren? Zo zijn we het eerste aandelen-crowdfundingsbedrijf ter wereld begonnen.

De banken van de toekomst? Dan moet je kijken naar Exact,naar Salesforce. De jongens langs de snelweg in Delft. Die hebben al die data van de bedrijven al. Blockchaintechnologie, daar zitten ze bovenop. Ja, hoe moeilijk zal het voor een bank zijn om dan nog hun relaties te behouden?