‘Vasthouden aan de kuip is gewoon niet verstandig!’

De avond begint met een verwijzing naar een eerdere sessie met de professor, waarin hij voorspelde dat binnen tien jaar een nieuwe, grote financiële crisis gaat ontstaan. Inmiddels waagt ook de Bank for International Settlements, ook wel de centrale bank van de centrale banken genoemd, zich aan die waarschuwing. De constatering is dat opkomende markten als China inmiddels dezelfde voortekenen vertonen als de Verenigde Staten en Groot-Brittannië in 2007.

‘China leent zich suf’, bevestigt Rotmans. ‘En de ellende die tien jaar geleden in Amerika ontstond rondom slechte kredieten, groeit nu inderdaad in China.’
‘En dichter bij huis: hier schieten de huizenprijzen weer omhoog. Daarmee creëren we weer precies dezelfde bubbel als tien jaar terug. Want waar betalen we die huizen mee? Met geleend geld, dat we verstrekken met geleend geld, dat we verstrekken met geleend geld. Lening op lening op lening dus. Dat blijft echt niet goed gaan!’

Maar ja, die rente is nu zó laag dat mensen tegen dezelfde maandlasten een huis kunnen kopen dat twee keer zo duur is als hun huidige huis…
‘Die rente wordt kunstmatig abnormaal laag gehouden! De ECB pompt 60 tot 70 miljard euro per maand in de Europese economie. Dus mensen kopen nu wéér huizen die ze eigenlijk niet kunnen betalen. Maar die rente kan nooit heel lang zó laag blijven. Onmogelijk! En dan ontstaan er problemen met het betalen van de hypotheeklasten en spat de bubbel weer uit elkaar…’

Feyenoord lijkt ook zo’n verplichting aan te gaan. Twee jaar geleden was een veel goedkoper stadion nog veel te duur en nu wil men een voetbalpaleis laten verrijzen met een halve stad er omheen…
‘Ik moet wel toegeven dat dit geen gelukkig moment is. Toch sta ik er 100 procent achter. Daarbij reken ik wel mee dat De Kuip gewoon niet toekomstbestendig is. Maar het gaat vooral om een impuls voor de regio, de stad en de club. Je móet investeren. Zeker in Rotterdam-Zuid, want dat is nog steeds het sociale probleemgebied van de hele regio.’ 

Edu Jansing vult aan: ‘Mensen op Zuid leven gemiddeld acht jaar korter dan in Kralingen. Daar zit hemelsbreed een kilometer tussen! De sportparticipatie op Rotterdam-Zuid is het laagste van heel Nederland. 70 procent doet niet eens één keer in de maand aan sport. Als je in Rotterdam op het Centraal Station aankomt en je koopt een kaart van de stad, staat Zuid er niet eens op. Ja, de Kop van Zuid, maar de rest niet. Maar Rotterdam is Noord én Zuid. Net als Feyenoord.’

Rotmans: ‘Er wonen op Zuid 80.000 jongeren tussen de vier en de twintig jaar. Als je die geen perspectief kan bieden, zijn de problemen straks niet meer te overzien…’

Nog even terug naar het stadion… Is er helemaal geen plaats meer voor romantiek en sentiment? 
‘Ik begrijp Willem van Hanegem echt wel. En ik heb Leo Beenhakker gehoord in de grote discussie in de Arminiuskerk. Maar vasthouden aan De Kuip is op termijn gewoon niet verstandig. Het voldoet niet meer aan de moderne eisen van deze tijd en je zit commercieel ook aan je grens. Op den duur zit het je als club, maar ook als regio, financieel, sportief en strategisch in de weg. Niet alleen vanwege het voetbal, maar je wilt toch ook weer eens naar een groot popconcert toe in Rotterdam?’

Dus in Barcelona en Madrid maken ze een fout met grote renovaties van hun stadions?
‘Dat is niet vergelijkbaar, die hebben gewoon geen ruimte om ergens een nieuw stadion neer te zetten. En kijk naar clubs die wel voor nieuwbouw kozen. Je hoort bij Arsenal en Bayern München nooit meer iemand over de oude stadions.’

Is het niet te wrang om één van de zeldzame Rotterdamse gebouwen die de oorlog hebben overleefd hebben alsnog te vernietigen, terwijl het volgens TNO nog zeker 50 jaar mee kan?
‘We gáán het niet vernietigen. De hele Olympiazijde blijft bewaard, het glas-in-lood, de beelden. Het dak gaat er weer af, dus in dat opzicht gaan we juist weer terug naar de oorsprong. Alleen wordt het stadion aan één kant opengemaakt. De Kuip moet het kloppend hart worden van het hele gebied. Op wedstrijddagen kan je daar dan al vroeg terecht, met je hele gezin. Maar ook de rest van de week maken we het aantrekkelijk.’

En de traditionele wijsheid dat overdaad schaadt?
‘In de jaren 30 lag het plan voor De Kuip acht jaar lang in de ijskast. Een stadion voor 65.000 toeschouwers zou, volgens veel Rotterdammers, de financiële ondergang van de club worden. Maar toen een paar visionairs als Van Zandvliet en Van Beuningen het tóch doordrukten en het stadion vanaf de eerste wedstrijd een succes was, zei iedereen: zie je wel!’
‘Ik zeg er maar mee: als je een revolutionair plan hebt, leg het nóóit voor aan al je supporters. Risicovolle doorbraakprojecten kunnen nooit rekenen op een groot draagvlak, daarvoor zijn ze te controversieel. De meeste supporters kiezen nu eenmaal voor het hier en nu, die kijken niet verder dan een paar jaar vooruit. Dat is de cynische paradox: als de toenmalige leiding van de club destijds had gedaan wat een luidruchtig deel van de huidige supporters nu wil dat de huidige leiding doet, was de Kuip er nu helemaal niet geweest…’

Maar past een zekere soberheid in de nieuwbouwplannen niet veel beter bij Rotterdam-Zuid en bij de volksclub Feyenoord?
‘Nee! Sterker nog, ik blijf zeggen dat een stadion voor 63.000 mensen gewoon te klein is. Voetbal wordt zó belangrijk in de nieuwe economie. Je zou dat stadion zo moeten bouwen dat je, in de loop der jaren, flexibel kan opschalen naar 80.000 à 100.000 toeschouwers, zoals dat ook in Londen is gebeurd. Daar krijg je echt geen spijt van. Er wonen in deze regio 2,5 miljoen mensen en Feyenoord heeft ook nog veel supporters buiten de regio….’

Pim Blokland (initiatiefnemer van de Vrienden van Feyenoord, investeerder in internetzender Recht uit Rotterdam) heeft Feyenoord, in hetzelfde leefgebied, ook voor een paar duizend mensen zien spelen. ‘Bovendien hadden de mensen toen weinig anders dan het voetbal, terwijl mensen nu talloze mogelijkheden hebben om hun vrije tijd in te vullen.’‘Kijk even naar de aantrekkingskracht en de economische waarde van het voetbal, zeker bij Feyenoord. Dat is structureel. Die ellende in de jaren 80 was conjunctureel. Bovendien gingen toen alleen mannen naar het voetballen. Nu veel meer vrouwen en kinderen. Kijk maar naar de andere grote clubs in Europa. Ik kom vaak in Spanje, daar zitten hele families op de tribune, generaties lang. Dat ga je ook in De Kuip krijgen.’

‘Maar de entreegelden maken toch nog maar een relatief klein deel uit van de totale begroting van een betaald voetbalclub?’, vraagt Wilco Boere (Van Bodegraven Electromotoren).
‘Ja, daarom is het ook zo belangrijk dat je een modern stadion neerzet. Het gaat niet alleen om voetbal. In de Johan Cruyff Arena is nog maar 35 procent van de inkomsten gerelateerd aan voetbal. Zes concerten van de Toppers leveren daar net zo veel op als alle thuiswedstrijden van Ajax. Een modern stadion is een ontmoetingsplaats, voor de zakelijke markt, maar ook steeds meer in de persoonlijke levenssfeer. Zo trek je steeds meer mensen naar dat stadion toe, ontstaat er leven in het gebied, wordt er geld verdiend en werkgelegenheid gecreëerd.’

Edwin Hoogerwerf (Daikin Nederland): ‘Ik heb recent een lezing gehoord van de directeur van de Johan Cruyff Arena, Henk Markerink. Daar was ik erg van onder de indruk en ik dacht gelijk: halen we die ooit nog in?
‘Dat denk ik wel hoor. Maar je hebt een punt dat je ook groot moet denken in het aanstellen van de boegbeelden van de ontwikkeling. De Johan Cruyff Arena is echt niet in alle opzichten geslaagd, maar een visionair als  Markerink aan het roer, dat helpt wel om je naam te vestigen in de wereld. Dat geldt in de volgende fase ook voor Feyenoord! De Arena is nu al duurzaam, en binnen een paar jaar ook slim, ze lopen daar voorop op het gebied van innovatie.’

Edu Jansing vult aan: ‘En we kunnen natuurlijk van ze leren. Een metrostation en een volwaardig treinstation bij het stadion, dat moet hier ook komen.’
Dat belang ziet Rotmans ook: ‘Cruciaal! Alle moderne stadions houden daar rekening mee. Die hebben nog maar een paar duizend parkeerplaatsen. Je komt met openbaar vervoer naar het stadion. Punt! Op korte termijn biedt een stadion dat deels in de rivier ligt natuurlijk nieuwe mogelijkheden voor vervoer over water. En over twintig jaar roep je gewoon via de app een auto op die je naar het stadion rijdt. En als je nóg iets verder kijkt, dan kunnen met ook met een drone naar het stadion.’
‘Zo moeten we gaan leren denken. Op een termijn van 100 jaar. Ik illustreer het bij lezingen wel eens met twee foto’s van New York  City. Eén uit 1900, met allemaal paarden en één auto. En dan een foto van dezelfde plek, tien jaar later: allemaal auto’s en één paard. Zo snel ging het tóen al.’

Edu Jansing brengt het gesprek weer op het nieuwe stadion: ‘De kracht van De Kuip is de unieke voetbalsfeer. Er wordt echt met man en macht gewerkt om dat qua compactheid, qua akoestiek, dat soort dingen, mee te nemen naar het nieuwe stadion. Want Rotmans heeft het net over Arsenal, daar ben ik geweest, maar het is daar wel saai geworden hoor.’
Rotmans: ‘Ik ben er ook geweest. Die saaiheid, dat komt doordat de toegangsprijzen inmiddels zó hoog zijn dat een aantal trouwe supporters is vervangen door zakelijk publiek. Dat mag en zal hier echt niet gebeuren!’

Feyenoord City is inmiddels al een enigszins ingeburgerde naam, maar wie of wat is Feyenoord City eigenlijk?
Jansing: ‘Feyenoord City is een initiatief van de voetbalclub Feyenoord en het stadion Feyenoord. En de gemeente participeert. De voorzitters van de ‘raden van commissarissen vormen de stuurgroep, waarin wethouder Adriaan Visser dan weer participeert.’

Maar dan zitten we in een situatie dan een voetbalclub en een stadion een halve stad gaan bouwen. Hoe kan dat dan?
Rotmans: ‘Kijk, die plannen voor die gebiedsontwikkeling liggen er al heel lang. Logisch, want het ziet er daar niet uit, het heeft nauwelijks toegevoegde economische waarde én het heeft een enorme potentie. Maar het is er nooit van gekomen. Feyenoord heeft nu het initiatief genomen om met de bouw van een nieuw, modern stadion een ontwikkeling op gang te brengen waardoor die ontwikkeling wél kan slagen. En aan de brede steun in de gemeenteraad kan je aflezen dat die strategie nu ook werkt! 
De gemeente gaat, samen met projectontwikkelaars, die nieuwe wijk bouwen en Feyenoord probeert met de multisportclub, het nieuwe stadion, de oude Kuip het kloppend hart van het gebied te worden.’

Is Feyenoord City dan wel de juiste naam?
‘Ik vind van niet’, zegt Rotmans stellig. ‘Het hele initiatief is te groot voor die naam. Het zou eigenlijk Sport City moeten heten. Binnen Feyenoord leeft de gedachte: als het de naam van Feyenoord draagt, komt er veel meer los, daar willen mensen bij horen. Maar dat is eigenlijk klein denken, een beetje een tunnelvisie. In een positioneringsverhaal moet je juist over je eigen schaduw heen kunnen stappen.’
‘De paradox is dat het Feyenoord meer helpt als je het níet Feyenoord City noemt. Er moet nu worden begonnen om het geld op te halen. Dat zal voor een belangrijk deel buitenlands geld zijn. Dan moet er een grotere uitstraling worden gepresenteerd dan een voetbalclub. Hetzelfde geldt voor de lobby om investeringssubsidies in Brussel. Europa gaat echt niet investeren in een initiatief met de naam Feyenoord City.’

Welk tijdspad wordt er bewandeld?
Jansing: ‘Aan het eind van 2017 wordt de ontwikkelingsmaatschappij Feyenoord City opgericht. Eind 2018 moet de financiering vanuit de private markt minimaal voor een groot gedeelte rond zijn om de steun van de gemeente te kunnen behouden. In 2019 kan dan de bouw beginnen en in 2022/2023 moet Feyenoord dan over naar het nieuwe stadion. Direct daarna wordt de strip (de promenade tussen De Kuip en het nieuwe stadion, red) aangepakt en De Kuip herontwikkeld.’