Tsjilpend musje in lege remise

Hij woont nog in het huis waarin hij geboren is, alleen is de remise nu een trammuseum (geopend op de eerste zaterdag van de maand). Uit zijn raam ziet hij een herinnering. De geluiden van rangerende trams zijn verdwenen. In de loop van de jaren heeft hij zijn remise zes keer geschilderd. Prachtige werken, maar ook wereldvreemd. Er zit veel stilte in. Dat is in een rumoerige samenleving een verademing.

Boeiend en merkwaardig
Sinds zijn eerste kindertekeningen is het gebeuren rond de rails het centrale thema in zijn werk. Openbaar vervoer, maar wel openbaar vervoer zonder mensen. Tegenstrijdig tot en met. Daarom hebben de schilderijen van Frans Stuurman iets tegenstrijdigs. Boeiend en merkwaardig is dat. De atmosfeer van de remise die hem als kleine jongen al intrigeerde, lijkt zijn belangrijkste inspiratiebron. 

Ontroerend desolaat
Die atmosfeer is haast tastbaar op zijn doeken. Je ziet, je voelt, ja, je ruikt en hoort de ontroerende desolatie die de wereld achter de open of gesloten remisedeuren bepaalt. Geen mens te zien. Maar ergens, we weten niet waar, is hij aanwezig. Soms duiden voorwerpen daarop. In het schilderij ‘De busgarage’ (1992) staan behalve die ene bus een paar fietsen en een kinderstepje. ‘Die fietsen heb ik daar zien staan’, licht hij toe. ‘Dat stepje heb ik zelf toegevoegd.’

Nostalgische herinnering
Het stepje heeft binnen de compositie minimale afmetingen, zo subtiel, en het geeft het schilderij een verbluffende kracht. Misschien is het een zelfbeeld, een nostalgische herinnering aan zijn eigen jeugd, toen hij zo graag de geheimen van deze tempels van het vervoer wilde leren kennen en ontsluieren. Het enige schilderij waarop (twee) mensen verschijnen, zij het in minimale proporties als poppetjes, is ‘De Tramstraat’ (2002). 

Het leven ontbreekt
Het lijkt een statement van de schilder: ik ben niet alleen op de wereld. Maar er blijken voor hem niet veel mensen – zeg maar géén – waardevol genoeg om uit te beelden. Ook in zijn stadsgezichten, schilderijen waarop vervoermiddelen geen rol spelen, ontbreekt de mens, sterker nog: ontbreekt het leven. Geen afval, geen straatvuil. Schilderijen als ‘De Jonker Fransstraat’ of ‘De Putselaan’ worden dan zelfs voor bewoners bijna onherkenbaar. Curieus is dat, en eigenlijk ook obsederend. 

Going Dutch
 ‘De Tramstraat’ is een van de veertien werken van Frans Stuurman die deel uitmaken van de ING Collectie; vier daarvan heeft de bank afgestaan aan het Drents Museum in Assen. Een van die ING-schilderijen ‘Remise Delfshaven’ (1999) werd in 2001 op groot formaat gereproduceerd op een van de torens van Nationale Nederlanden, dat toen nog onderdeel was van ING. In 2001 was Rotterdam – samen met Porto – culturele hoofdstad van Europa. In dat kader werd het project Going Dutch gerealiseerd, een initiatief van kunstenaar Liesbeth van Ginneken. Op de gevels van een twintigtal bedrijven werden kunstwerken uit hun bezit afgebeeld.  Het evenement trok aandacht, ook omdat veel buitenlandse toeristen destijds kwamen kijken wat Rotterdam als culturele hoofdstad te bieden had.

De erfenis van Sacha Tanja
In dat culturele hoofdstadjaar 2001 maakte ik kennis met Frans Stuurman. Dat ik met extra aandacht naar zijn werk ging kijken, kwam mede door een gesprek met Sacha Tanja, de toenmalige hoofdconservator van de (toen enorme) ING Collectie: ‘Stuurman hoort bij de belangrijke Nederlandse kunstenaars.’ Mevrouw Tanja – ze is overleden – is van grote betekenis geweest voor de figuratieve kunst in Nederland. Zij bouwde een kwalitatief hoogstaande collectie op van in Nederland werkende figuratieve kunstenaars, achtereenvolgens bij de Nederlandse Middenstands Bank (NMB), de Postbank en tenslotte ING. Dat was in die tijd controversieel. Figuratie en realisme hoorden niet tot de avantgarde en kregen weinig plaats in musea. Het is te hopen dat de bank zorgvuldig omgaat met de vooral in spiritueel opzicht kostbare erfenis van Sacha Tanja.  

Tsjilpend musje
Bij Frans Stuurman ontstaat het schilderij uit een stroom gegevens uit zijn herinnering, aangevuld met studies naar de werkelijkheid. Dat gebeurt langzaam, in olieverf op linnen of paneel, egaal en vlak opgebracht. Stap voor stap ontstaat het beeld, een eenzaam beeld, want een tram zonder mensen in een lege hal is eenzaam. Stuurman vereert het wezen dat hij als tram uitbeeldt op zijn doek, maar hij heeft ook mededogen. Het is zijn levensgezel. Een partner met wie je enige tijd in zee gaat. ‘Oudere trams hebben iets meer dan nieuwe, een beetje dat verdroomde’, zegt hij peinzend. Ik vraag hem of het geluid in de remises hem inspireert. ‘Soms maken de motoren een mooi geluid, het lijkt wel een tweestemmig neuriën. Het meest boeit mij een lege remisie met een stilstaande tram. Wat je dan wel eens hoort, is een tsjilpend musje.’