TROTS OP SHELL

Het begon als een interview. Het werd een college Levensfilosofie. Marjan van Loon is president-directeur van Shell Nederland. Maar ze heeft haar carrière, samen met haar man Robert, alleen willen maken voor zover die te combineren was met de liefde voor haar familie en vrienden, haar verslaving aan muziek en haar passie voor sport. ‘Zo wil ik het en zo doe ik het, samen met de mensen om me heen!’

De bakermat
‘Een katholiek gezin in Helmond. Vijf kinderen. Met veel structuur. Mijn vader was wiskundeleraar op de lts, daar zal het wel iets mee te maken hebben gehad. Maar er was vooral veel aanmoediging om te gaan doen waar we gelukkig van zouden worden. We zijn dan ook totaal verschillende dingen gaan doen en leven met elkaars avonturen mee.’

De basis
‘Ik ben altijd eigenwijs genoeg gebleven om alles wat voor mij belangrijk is met elkaar te blijven combineren. Familie, vrienden, werk, muziek, sport… Juist daarin vind ik mijn balans, mijn energie, daarin ben ik het gelukkigst. Het is echt nóóit een optie geweest om iets daarvan op te offeren. In het begin was mijn afweging: en de carrière die daar dan wel of niet bijhoort, dat is dan maar zo.’

De onafhankelijkheid
‘Hoe meer ik in contact blijf met wat echt belangrijk voor me is, hoe meer geworteld ik ben in mijn werk, hoe meer ik mijn eigen keuzes kan blijven maken. Dat is een van de dingen die ik, zeker in deze fase, kan toevoegen aan het bedrijf: ondernemend zijn, moedig, durven te zeggen dat we het ánders willen en daar niet bang voor zijn.’

De lijstjes
‘Haha, die zien wij thuis natuurlijk ook, die lijstjes met de meest invloedrijke mensen. Dat kunnen we wel relativeren hoor. In de baan die ik hiervoor deed, werkte ik internationaal aan echt grote projecten, daar was ik net zo trots op als op wat ik nu doe. Maar toen kende níemand mij. Aan de andere kant: het helpt wel! Als ik iets probeer voor elkaar te krijgen en ik bel iemand op, wordt er meest wel opgenomen…’

De kritiek 
‘De kritiek van buitenaf op Shell vind ik voor mijn collega’s heel moeilijk… Dat zijn allemaal mensen die ’s ochtends gewoon naar hun werk gaan en hun best doen. In veel gevallen zijn ze bovendien daadwerkelijk, met wat ze dagelijks doen, ambassadeurs van de energietransitie. Vaak meer dan mensen die er vooral over práten.’
‘Tegelijkertijd ervaren ze ook elke dag de kracht van Shell. Daar zijn we veel mee bezig, in de zin van: we doen het goed, we moeten doorzetten, blijven geloven, het is een lange weg, maar wij kunnen een belangrijk verschil maken!’

De social media
‘Die kritiek heeft deels met ons te maken en met wat we doen, daar sluiten we de ogen heus niet voor, maar het zit ook een beetje in de Nederlandse cultuur. Ook dat geef ik mijn mensen mee. Onder het mom van wij zijn eerlijk, zijn Nederlanders vaak ook keihard. Op social media wordt zo’n beetje iedereen afgemaakt. Ik heb net de analyse zitten lezen van de boeren in Boer zoekt Vrouw. Dat valt ook niet mee hoor.’

De paradox
‘Tegelijkertijd zoeken we onze criticasters ook op. Ja, dat zijn meestal wel plezierige contacten. Ze zijn toch ook nieuwsgierig naar wat we doen. Ik geloof in die dialoog, zeker met mensen die zien wat we doen, onze mensen kennen, hun emoties, hun passie, maar ook ronduit blijven zeggen waar het beter en sneller moet. Dus ik blijf zeggen: kom nou kijken, kom praten, help ons!’

De ruimte
‘Ook met Shell stappen we een nieuw tijdperk in. Vroeger communiceerden we vaak alleen over onze beslissingen. Mensen willen nu weten wat je ambities zijn, wat je agenda is, wat je plannen zijn, wat je doel is. Dat was even zoeken voor een beursgenoteerd bedrijf. Maar die ruimte hebben we wel gecreëerd.’

De brief
‘In december vorig jaar schreven we een brief aan de overheid met onze hele projectportfolio voor Nederland: dit doen we met elektrische mobiliteit voor personenwagens, dit voor vrachtwagens, dit op waterstof, dit gaan we op het gebied van biobrandstoffen doen, enzovoort.
Maar ik merk weinig nieuwsgierigheid voor dat deel. Ook in de politiek en in de media gaat het snel weer over ja, maar wat doen jullie nog aan de fossiele kant?
Daar ben ik óók eerlijk over, maar ik wil ook kunnen vertellen dat we – wat de hoogte van de investeringsbedragen betreft – een van de grootste investeerders zijn in de energietransitie in Nederland, dat we in het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen  van het Nederlands energiesysteem een grote speler zijn met heel grote plannen, dat we sneller gaan dan de wereldklimaatdoelen en het Nederlandse klimaatakkoord. Dat soort dingen. Dat zijn feiten, maar blijkbaar niet interessant genoeg…’

De daadkracht
‘In ons R&D-center in Amsterdam werken elke dag 1.000 mensen aan de toekomst. Ik was gisteren op Pernis. Daar zie je de raffinaderij stap voor stap helemaal kantelen, van het gebruik van ruwe olie naar andere grondstoffen en andere energievormen, met behoud van werkgelegenheid en het maken van schonere producten. Je kunt gewoon zíen dat de fabrieken daarvoor nu worden gebouwd. Dat zijn miljárdeninvesteringen in de Nederlandse economie. Prachtig verhaal!’
‘Moerdijk doet dat aan de chemiekant. Dat gaat ook nog groeien. Die zijn bezig met circulariteit; het innemen van al het plastic dat moeilijk gehercirculeerd kan worden, daar zijn ze nu fabrieken voor aan het bouwen.’

De opgave
‘Maar we zijn nu ook aan het leren hoe we aan het grote publiek kunnen laten zien wat we allemaal doen. Het is vaak onzichtbaar. De Nederlander ziet wel de elektrische laadpaal in de straat, maar niet dat windmolenpark op zee of dat grote zonnepark in Sas van Gent, dat we bewust uit het zicht, op een niet gebruikt terrein van de oude suikerfabriek hebben neergezet.’

De strijd
‘Zeker! Er zijn ook partijen die niet met ons willen praten. Dat vind ik moeilijk… Partijen als Fossielvrij of Milieudefensie. Die zeggen gewoon: we willen vechten op principes en we gaan niet in gesprek. Voor mij geldt, niet alleen in de context van Shell, maar in het hele leven: je hebt een mening en je wilt er niet over praten met de mensen over wie je een menig hebt… Ik word niet zo gauw boos, maar dat vind ik écht zwak! Zeker van mensen die het uit eigen belang doen, terwijl ze eigenlijk beter weten. “Marjan, je hebt gelijk, maar ik ga toch iets anders zeggen want dat valt beter in mijn achterban.” Tot op zekere hoogte snap ik ze nog wel, want die achterban vraagt blijkbaar om harde slagen, maar ik vind het niet bijdragen aan de oplossing.’

De rechter
In 2019 bepaalde een Nederlandse rechtbank dat Shell haar eigen CO₂-uitstoot en die van de gebruikers van Shells energieproducten in 2030 wereldwijd met 45 procent moet hebben teruggebracht.
‘Het klinkt misschien raar, maar dat we in onze strategie worden gecorrigeerd door de rechter, daar heb ik op zich niet zo’n moeite mee. Een bedrijf is een maatschappelijk orgaan, dus wat de maatschappij wil, dat zijn onze klanten, daar staan we middenin. Dat mag ook getoetst worden. Die 45 procent gaat ver, maar we zijn ambitieus en we nemen graag onze verantwoordelijkheid. Ons eigen doel is nu om onze eigen CO₂-uitstoot in 2030 met 50 procent te hebben teruggebracht.’

De onrechtvaardigheid
‘Toch zijn we in beroep gegaan. In de uitspraak van 2019 worden we namelijk ook verantwoordelijk gehouden voor de CO₂-uitstoot van onze klanten door het gebruik van onze producten, terwijl die klanten zelf géén verplichting hebben om die te verlagen en ook andere bedrijven niet een soortgelijke verplichting hebben. Stel dat wij stoppen met het verkopen van benzine, dan gaan mensen, in deze omstandigheden, gewoon ergens anders tanken.
Je kúnt niet naar één bedrijf wijzen en zeggen: ik vind dat jij het moet doen. Alle schakeltjes, alle puzzelstukjes moeten mee. Nieuwe markten bouwen, kip-en-ei-kwesties beslechten, regels opstellen, investeren, technologie ontwikkelen.’
‘Wij vinden dat we daar enorm ons best in doen. Er zijn waarschijnlijk nog veel verbeterpunten, we doen echt niet alles goed, maar zeker niet alles fout!’

De concullega’s
‘Ja, dat leidt tot andere verhoudingen, ook voor ons, bijvoorbeeld door samen met partijen die onze concurrenten waren of worden, te zeggen: laten we nou eerst maar eens samen die producten comfortabel en betaalbaar in de markt zetten! Het opbouwen van een netwerk met waterstofvulpunten bijvoorbeeld. En de overheid zou dan de prikkel moeten geven voor de klant, door duurzame oplossingen te subsidiëren of fossiele alternatieven te verbieden.’

Het rechtssysteem
‘Nee, die kwestie van 2019 is zeker niet toevallig in Nederland voor de rechter gebracht. Wij hebben hier een rechtssysteem dat de rechter een zogenaamde open norm toestaat. Het is niet mijn specialiteit, maar in mijn eigen woorden: als iets niet voldoende duidelijk in de wet is geregeld, heeft de rechter de ruimte om daar zelf iets voor te formuleren, in de vorm van een brede, maatschappelijke gedragen norm.’
‘Dat is anders dan in andere landen; dat maakt het kwetsbaar. Zeker voor bedrijven. Als de toepassing van de wetgeving niet voorspelbaar genoeg is, dan weet je van tevoren niet waar je aan moet voldoen. Ik merk dat ook aan andere internationale bedrijven. Dat maakt ze soms huiverig voor investeringen in Nederland.’

De spiegel
‘We zijn in de afgelopen tientallen jaren zo opgeschaald en denken zo internationaal dat we het oog voor de naaste omgeving weleens kwijtraken. Dat doen we niet goed.’
‘Verder speelt een rol dat we eigenlijk allemaal beta’s zijn, dus heel rationeel. Vaak missen we nog een beetje de sociale antenne. Ik merk dat bijvoorbeeld in de politiek. In de hele Tweede Kamer zit een handvol beta’s, dus de discussie gaat vaak op een manier waarin wij niet zo handig zijn.’
‘Dat soort dingen, daar moeten we in leren, beter in worden. Maar het moet ons niet hinderen. We zitten in een tijdperk waarin je ook fouten moet durven maken. We moeten ondernemend zijn, moedig!’

De saxofoon
‘Dat is héél lekker! Als ik speel, ben ik bezig met m’n ademhaling, met de toon, met de noten, met de dirigent, met het samenspel. Dan vervaagt al het andere…’ 
Mijn ouders vonden liefde voor muziek belangrijk. Als je piano oefende, hoefde je niet af te wassen. Dus na het eten wilden we allemaal heel graag oefenen. Op m’n twaalfde ben ik bij de harmonie gegaan in Helmond. Klarinet! Later, in Australië, hebben we met een paar collega’s een big band opgericht. Speelden we bij elke schapenboerderij waar maar een verjaardag te vieren was, samen met de mensen die daar muziek maakten. In die periode ben ik overgestapt op saxofoon.’

De metafoor
‘Toen ik weer terug was in Nederland ben ik bij een theaterorkest gegaan. Hier in Den Haag, in de Schilderswijk. Een heel creatief orkest, waar ik heerlijk op maandagochtend m’n gang kan gaan.’
‘Wij maken muziek samen met het publiek, met interactie op bepaalde thema’s. Dit jaar gaat het over eeuwige liefde. Dan gaan we op zoek naar liefdesverhalen vanuit het publiek.’
‘Ik ben daar tweede rij ondersteunend tenorsax, met grote bewondering voor de creatievelingen die dat allemaal in elkaar sleutelen.’
‘Ja, die parallel met de energietransitie heb ik wel eens getrokken: thuis oefenen, zelf zo goed mogelijk spelen, maar continu luisteren naar het samenspel, samen de muziek voelen en het verhaal kennen. Als je het zo doet, kan iedereen tot z’n recht komen.’

De echtgenoot
‘Zo zie ik het wel: dat Robert en ik onze carrières samen hebben gemaakt. Hij heeft ook een prachtige carrière in het bedrijf. Dat is het mooie van een bedrijf als Shell, zo groot dat we elkaar nooit in de weg hebben gezeten. Wel veel leuke misverstanden meegemaakt. Als we samen ergens kwamen en de mensen wisten niet gelijk wie nu met wie meekwam. “Ik doe vandaag een PrinsClausje”, zei Robert dan als hij met mij meeging.’

Het buitenland
‘Daar heb ik enorm van genoten. Het is een verrijking om in een andere cultuur te mogen leven en werken, en te zien dat je ook gewoon een product bent van de normen en waarden in Nederland. Dat besef je pas als je eruit gehaald wordt. Bovendien besef ik nu veel beter: het is prima dat we het hier in Nederland op onze eigen manier doen, maar het wereldbeeld en de bijbehorende normen en waarden, zijn in andere landen echt verschillend. Net als dat mijn waardering is gegroeid voor de dingen die we in Nederland heel goed hebben geregeld.’

Het voorbeeld
‘In Australië is echt nog die pioniersmentaliteit, dat je het samen goed moet maken in het leven. De buurman die ’s avonds op de deur klopt en zegt: we hebben zo’n mooie sterrenhemel, pak het eten in, zet je kinderen in de pick-up, we gaan de berg op. Daar deelden we dan het eten en het drinken. Nou, als ik in Helmond zo in een park ga zitten…’
‘Die wereldse avonturen maken je adaptief. Dat merk ik ook aan onze kinderen. Die avonturen hebben we met z’n vieren beleefd. Dat maakt ons hecht. Als je verhuist van het ene land naar het andere, lig je op de laatste dagen allemaal op een matrasje in de woonkamer. Dan heb je gesprekken over jullie moeten nieuwe vriendjes maken, maar wij ook, we vinden het allemaal spannend.’

De alledaagsheid
‘Wij wonen in een huis uit 1906, maar we hebben al tien jaar zonnepanelen. Dan word je automatisch enthousiast om te kijken waar die elektriciteit allemaal heen gaat. Vorig jaar hebben we verbouwd zodat we ook een warmtepomp kunnen installeren.’
‘Qua eten heeft onze dochter het vegan en het vegetarische binnengebracht. Ik kom misschien nog twee keer per jaar bij de slager. Ik hou van koken en mijn dochter ook. Het is echt heel leuk om dat allemaal te verkennen.’
Voor het werk rijd ik in een waterstofauto. Prachtige auto, rijdt prima. Knalblauw, zodat het wel opvalt… Ik doe niet alles goed, maar we dragen wel ons steentje bij.’

Het vooruitzicht
‘We hebben een oude volkswagenbus. Helemaal ingericht. Als we straks klaar zijn, gaan Robert en ik op pad, de hele Europese kustlijn af, van hier tot Istanbul.’