The bright side of life

In een imposante, industriële zaal van cultuurcentrum het Energiehuis aan de rand van het historische centrum van Dordrecht heet de Liberiaanse acteur en theatermaker Bright Omansa Richards zijn publiek met een brede glimlach welkom. ‘Hallo, wat fijn dat u gekomen bent! Hoe gaat het met u?’, galmt het door de ruimte.

Veelgeprezen voorstelling

In samenwerking met Schouwburg Kunstmin speelt Richards deze avond zijn veelgeprezen voorstelling The Bright Side of Life: een indringende theatermonoloog, waarin Richards onder begeleiding van de Moldavische accordeonist Oleg Fateev op humoristische en meeslepende wijze zijn levensverhaal vertelt. In 1990 ontvluchtte Richards op 21-jarige leeftijd de burgeroorlog in Liberia. In zijn geboorteland was Richards op het moment van zijn vlucht een bekende acteur, met een hoofdrol in de best bekeken televisieserie van het land. 

30 jaar later

Na een jaar lang alleen door Afrika te hebben rondgezworven, kwam hij op een dag door een samenloop van omstandigheden in Nederland terecht. Hij leerde de taal, kocht een paar klompen en deed auditie voor de filmacademie én de toneelschool. Uiteindelijk studeerde hij in 2000 af aan de Toneelacademie in Arnhem. 

Vandaag, ruim 30 jaar na zijn aankomst op Schiphol, heeft Richards zijn eigen theaterproductiebedrijf, opleidings- en sociaal-maatschappelijk project New Dutch Connections voor nieuwe Nederlanders, waarmee hij voorstellingen ontwikkelt, workshops geeft en verbinding legt tussen vluchtelingen en het bedrijfsleven. ‘Het is niet waar je geboren bent, niet waar je vandaan komt, maar het is daar waar het goed met je gaat wat je thuis is’, zegt Richards tegen zijn publiek. 

Meer dan theater

The Bright Side of Life is meer dan alleen een theatermonoloog. Voorafgaand aan de voorstelling nodigt Richards een groep statushouders in het publiek uit om op het toneel te komen. Een voor een delen ze in het Nederlands of Engels hun toekomstdromen met de zaal: van een stageplek of werkervaringsplek in de ICT tot de start van een eigen bouwbedrijf of restaurant. ‘Goedenavond, my name is Leila. I come from Iran, where I worked as an architect for ten years. I would like to start my own construction company in Dordrecht. Can somebody help me with writing a good business plan?’  

Matchmaker

Na afloop van de voorstelling roept Richards de zogenaamde Dromenjagers weer een voor een het toneel op en koppelt hen als een volleerde matchmaker aan toeschouwers in de zaal die bereid zijn om zichzelf en hun netwerk voor hen beschikbaar te stellen. Als de laatste Dromenjager succesvol gekoppeld is, worden er grote schalen met hapjes en drankjes binnengebracht en zoeken de statushouders en hun matches elkaar onder aanvoering van Richards op voor een eerste kennismaking. Vermoeid, na bijna drie uur onafgebroken op het podium te hebben gestaan, loopt Richards met een tevreden glimlach de coulissen in. Missie geslaagd.

Levensdoel

Het idee voor de voorstelling ontstond in 2015 toen er in een jaar tijd meer dan 60.000 vluchtelingen in Nederland bijkwamen. Vanuit zijn eigen ervaringen als vluchteling wist Richards hoe belangrijk het voor deze grote groep vluchtelingen is om zo snel mogelijk weer de regie over hun levens terug te krijgen. Maar hoe?  

‘Mijn eerste jaren in Nederland waren heel moeilijk’, vertelt Richards de volgende dag in zijn kantoor in Theaterhuis de Berenkuil in Utrecht. ‘Ik had problemen met mijn asielprocedure en voelde me gevangen in het asielzoekerscentrum. Ik ging niet naar werk, niet naar school. Dat was heel zwaar. Ik voelde me nutteloos. Ik had voor mijn gevoel niets om ’s morgens voor wakker te worden.’

Hollandse klompen 

Het eerste wat Richards deed om zijn isolement te doorbreken was een paar klompen kopen, vervolgt hij met een glimlach. Drie jaar lang droeg hij zijn klompen overal waar hij ging: naar de markt, naar het gemeentehuis en op een gegeven moment zelfs naar de discotheek. ‘Het was een soort performance. ‘De neger op klompen’ werd ik genoemd. Nu zou dat natuurlijk niet meer kunnen, maar toen vond ik het niet erg. Integendeel. Ik vond het prachtig dat iedereen naar me keek. Opeens wilden mensen op straat met me praten. Die klompen vormden een belangrijk deel van mijn inburgering.’  

Kantelpunt 

Het tweede wat Richards deed, was een wekelijks entertainmentprogramma organiseren voor zijn medebewoners in het asielzoekerscentrum. Een initiatief dat zou leiden tot een belangrijk kantelpunt in zijn integratieproces, vervolgt hij: ‘Een van de medewerkers in het AZC, Gré Zwols, werkte in de zomer als vrijwilliger op een groot, cultureel festival in Nijmegen. Zij zag mijn plezier en talent op het podium en zorgde ervoor dat ik ook als vrijwilliger kon werken bij het festival.’

‘Het eerste jaar stond ik bij de beveiliging aan de poort. Ik moest de kaartjes controleren, maar ik maakte de hele dag alleen maar grapjes. Ik vermaakte de mensen die in de rij aan het wachten waren. Toen er gevraagd werd of ik ervaring had in het theater en of ik niet liever op het podium stond, antwoordde ik bescheiden en beleefd dat mijn ervaring niet zoveel voorstelde. Gelukkig greep Gré Zwols toen opnieuw in en een jaar later stond ik voor het eerst als presentator op een podium in Nederland. Niemand snapte wat ik in het Nederlands vertelde. Elke keer als ik iemand aankondigde, zei ik ‘hooggehuurd publiek’. Maar het publiek vond het fantastisch.’

‘Ik was zó gelukkig die twee dagen. Ik straalde. Sinds lange tijd ervaarde ik dat ik mocht zijn wie ik was. Door op dat podium te staan, kreeg ik hoop. Hoop en vertrouwen dat ik, op een dag, ergens in de toekomst, weer kon zijn wie ik was toen ik uit mijn land moest vluchten. De rest is geschiedenis.’ 

New Dutch Connections

Richards wenst elke vluchteling zijn eigen Gré Zwols toe. Iemand die het talent en de vaardigheid van een vluchteling kan herkennen, en hem of haar de kans biedt om dat te laten zien. Met zijn stichting New Dutch Connection zet Richards zich dagelijks in om jonge vluchtelingen aan de hand van theatervoorstellingen, trainingen en workshops te helpen bij het verwezenlijken van hun dromen. 

Met succes. Grote bedrijven als onder andere Arcadis, Deloitte en Capgemini mag hij inmiddels tot zijn vaste samenwerkingspartners rekenen en ook verschillende overheids- en onderwijsinstellingen als het Ministerie van Binnenlandse Zaken en de HKU werken graag met hem samen. In 2015 werd hij voor zijn werk met New Dutch Connection bekroond met een Appeltje van Oranje en in 2017 won hij met The Bright Side Of Life de prestigieuze Gieskes-Strijbis podiumprijs. 

Future Citizens

Afgelopen seizoen ging in de Utrechtse Schouwburg zijn nieuwste theaterproductie, Future Citizens, in première. Een serie, waarin op theatrale wijze de inburgering wordt gevierd. Het concept is zowel inhoudelijk als in vorm een vervolg op The Bright Side of Life, waarbij het podium dat een vluchteling nodig heeft om zichzelf als mens te presenteren centraal staat. Onder begeleiding van een live muzikant vertolken professionele acteurs elke avond inspirerende verhalen van vluchtelingen die succesvol zijn geïntegreerd en krijgen nieuwkomers uit de regio de gelegenheid om hun professionele ambities en doelen te delen met het publiek. Na afloop van de voorstelling vindt er net als in The Bright Side of Life tot slot onder leiding van Richards een matching tussen de nieuwkomers en het publiek plaats en wordt de avond uiteindelijk onder het genot van een hapje en een drankje gezamenlijk afgesloten.

Dromen jagen

‘De Dromenjagers en de matching zijn het belangrijkste onderdeel van de avond’, zegt Richards. ‘Tijdens The Bright Side of Life vond ik de matching van de Dromenjagers aan het einde van de avond altijd het meest belangrijke om te doen. Daar werd ik als kunstenaar het gelukkigst van.’

‘Kijk’, zegt hij. Op zijn telefoon toont hij een tekstbericht. ‘Dit is een bericht van een Syrische vluchteling die vier jaar geleden tijdens het Theaterfestival in Amsterdam meedeed als Dromenjager aan de Bright Side of Life en naar aanleiding van die avond als leraar Engels een baan kreeg aangeboden op de Hogeschool van Amsterdam. Ik bewaar dit bericht al twee jaar op mijn telefoon en nog steeds word ik trots als ik het lees. Het is het bewijs dat The Bright Side of Life, en nu Future Citizens werken. Dat kunst kan verbinden.’

Licht uit, spot aan

Om de kans op verbinding te vergroten, staat elke avond van Future Citizens in het teken van één specifieke sector, vertelt Richards. ‘De ene week bijvoorbeeld de zorg en de andere week de bouw of het onderwijs. Dit geldt zowel voor de verhalen en de Dromenjagers als voor het publiek.’ 

Naast het doorsnee theaterpubliek worden er voor elke voorstelling ook doelgericht bedrijven en organisaties uit de betreffende sector uitgenodigd, licht Richards toe.  ‘Met Future Citizens maken we netwerktheater. Van begin tot eind draait alles om het creëren van verbinding.’ 

‘In de steden waar we actief zijn, werken we daarom in de voorbereidingen al nauw samen met het bedrijfsleven en de gemeenten om de verbinding tussen vluchtelingen en het publiek tijdens de voorstellingen zo impactvol mogelijk te maken. Het publiek in de zaal heeft op deze manier aan het eind van de avond niet alleen de potentie van onze werkwijze gezien, maar heeft er voor een deel ook zelf actief aan bijgedragen. Theater is voor mij een ontmoeting tussen mensen, die niet ophoudt als de lichten aangaan. Integendeel, dan begint het pas voor mij.’