MATHIEU FICHEROUX LEEFT VOORT

De hagelwitte façade van het imposante, monumentale gebouw de illusie aan de Westerkade in Rotterdam steekt fel af tegen de lichtblauwe ochtendhemel. Hier, in een van de drie luxueuze appartementen die het voormalige patriciërshuis telt, wonen sinds tweeëneenhalf jaar Evelien Schelling-Frankhuijzen en haar man, die met veel liefde waken over het legendarische werk van de Rotterdamse kunstenaar Mathieu Ficheroux (1926-2003)

Liefde op het eerste gezicht
Als veertienjarig meisje maakte Evelien Schelling op het advocatenkantoor van haar oom voor het eerst kennis met het werk van de kunstenaar en raakte op slag verliefd, vertelt ze met een twinkeling in haar ogen. ‘Daar is het allemaal mee begonnen. Een groot, zachtroze schilderij met drie duidelijk zichtbare scheuren erin, achter het bureau van mijn oom. Ik vond het prachtig. Dat het om een van de ‘beschadigde schilderijen’ uit de glansperiode in het oeuvre van Mathieu Ficheroux ging, wist ik toen nog niet. Dat kwam veel later pas. Toen, als pubermeisje, was het puur het schilderij – de kleur, de scheuren, de compositie – dat me fascineerde.’

De erfenis
Jaren later, bij het opknappen van hun vorige huis, moest ze op een dag plotseling weer denken aan het schilderij en vroeg ze aan haar nicht wat er met het kunstwerk was gebeurd na het overlijden van haar oom. Het schilderij stond ingepakt opgeslagen in haar schuur, waarop Evelien Schelling, samen met haar man, besloot het werk over te nemen van haar familie en een prominente plek te geven in hun huis.

Voordat het schilderij aan de muur opgehangen kon worden, moest het eerst nog grondig gerestaureerd worden, vertelt Schelling lachend: ‘Mijn oom was een flinke roker en in die tijd rookte iedereen gewoon nog binnen. Van het roze was na al die jaren dus weinig meer over. Het was een heel ander schilderij geworden!’

De muze
Nog geen twee weken later ontmoetten we Marianne voor het eerst en werden we uitgenodigd om een kijkje te komen nemen in de loods waar het werk van Mathieu werd bewaard. Dat was een bijzonder moment… We kochten die dag verschillende werken en sindsdien zijn we, tot Mariannes dood in 2019,  altijd met elkaar in contact gebleven. We hadden van begin af aan een goede klik. Ik was dol op Marianne.‘ 

De aankoop van het schilderij werd het begin van een bijzonder verhaal dat via het voetbalveld van de Rotterdamse cricket- en voetbalvereniging VOC leidde tot een jarenlange vriendschap met de muze en weduwe van Ficheroux, Marianne Smit, én de oprichting van Concept Gallery Ficheroux, de galerie waarmee het echtpaar sinds 2018 vanuit een expositieruimte in Barendrecht een grote collectie schilderijen, tekeningen en lichtobjecten van de kunstenaar beheert. 

‘Tijdens een voetbalwedstrijd van onze zoon raakte mijn man in gesprek met een andere voetbalvader langs de lijn. Over kunst. Daarin kwam ook mijn liefde voor Ficheroux ter sprake. “Ficheroux?”, zei zijn gesprekspartner toen, “dat was een bekende van mijn ouders vroeger. Ze hebben hem een tijd financieel gesteund als kunstenaar. Ik kan jullie, denk ik, wel in contact brengen met zijn vrouw.” 

In goede handen
Toen Marianne Smit in 2017 ernstig ziek werd, werd het echtpaar door haar broer benaderd met de vraag of zij het beheer van de complete collectie van Ficheroux wilden overnemen. ‘Marianne wilde dat Mathieu’s werk na haar dood in goede handen zou komen en wist dat wij, als liefhebbers van zijn werk, goede zorg zouden dragen voor zijn nalatenschap. Een hele eer natuurlijk, waar we enigszins door werden overvallen… Maar we hebben geen moment getwijfeld. Het moest zo zijn. Het klopte gewoon.’

Concept Gallery Ficheroux
Een jaar na het overlijden van Marianne Smit in 2019 opende het echtpaar de deuren van hun galerie Concept Gallery Ficheroux: ‘Hoewel we een deel van de collectie te koop aanbieden, hebben we geen puur commerciële doeleinden. Bij ieder werk dat we verkopen, is het in eerste instantie de bedoeling dat we het geld direct investeren in de restauratie van beschadigde werken in de verzameling. Zo heeft bijvoorbeeld een deel van het werk flinke waterschade opgelopen in de opslag en ook bij het transport van de lichtobjectenserie Sleeping Pieces, die Mathieu in 1970 maakte voor de wereldtentoonstelling in Osaka, is schade ontstaan. De betreffende werken hebben we onlangs stuk voor stuk laten restaureren. Door hetzelfde bedrijf waar Ficheroux ze destijds had laten maken. De zoon van de toenmalige eigenaar heeft het bedrijf namelijk een aantal jaar geleden van zijn vader overgenomen. Dat vind ik mooi. Ik houd heel erg van rond, van cirkels. En daar is dit een perfect voorbeeld van. Daar word ik gelukkig van.’

Schone slaper
De Sleeping Pieces staan momenteel in de expositieruimte tentoongesteld, vertelt Schelling. ‘Het zijn een soort lichtgevende doodskisten van kunststof. Prachtig werk, maar niet bepaald objecten die mensen snel in huis zullen neerzetten. Daar zijn ze te groot en misschien ook wel iets te duister voor. Dus heb ik nu contact met Andrea Grevink, een bijzondere vrouw die een jaar geleden het platform en adviesbureau de dood doener heeft opgericht. Na jaren in de cultuursector gewerkt te hebben, is zij nu al een paar jaar in de uitvaartbranche werkzaam en probeert ze op een originele manier kunst met moeilijke onderwerpen als de dood en rouw te verweven. Dat vond ik inspirerend. We zijn nu in gesprek of we de Sleeping Pieces misschien in een speciale tentoonstelling rondom dood en rouw kunnen exposeren.’

Filosofie
Het is een goed voorbeeld van de werkwijze en filosofie van de Concept Gallery Ficheroux, zegt Schelling. ’Ons hoofddoel is om het werk van Ficheroux weer onder de aandacht te brengen bij het publiek. Om de nieuwe generatie kennis te laten maken met zijn werk en kunstenaarschap. Op wat voor een manier dan ook. Hij verdient een zo groot mogelijk podium.’ 

De Kunstenaar
Mathieu Ficheroux werd op 22 april 1926 geboren als jongste kind in een gezin met drie kinderen in de Rotterdamse volksbuurt Het Oude Noorden, waar hij een groot deel van zijn jeugd zou opgroeien in armoede. Na zijn studie aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Rotterdam, waar hij in 1949 afstudeerde aan de afdeling Publiciteit, richtte hij zich in zijn eerste jaren als zelfstandig kunstenaar vooral op de schilderkunst. 

Later, vanaf 1960, bekwaamde hij zich ook steeds meer in de beeldhouwkunst, waarvan zijn serie kunststof kubusobjecten uit 1967 en de eerdergenoemde Sleeping Pieces de bekendste voorbeelden zijn. 

Weerbarstige schoonheid
Zijn stijl van schilderen is in zijn oeuvre onder te verdelen in drie duidelijke tijdvakken: zijn abstract-expressionistische werken in de jaren 60, de ‘beschadigde’ doeken uit de jaren 70 en de heldere lijnwerken uit de jaren 80. Een terugkerend thema in zijn werk was zijn strijd tegen de esthetiek. Zowel in zijn schilderijen als in zijn objecten en installaties voegde hij bewust elementen van vervreemding en beschadiging toe, waardoor zijn werk, in al zijn schoonheid, altijd een weerbarstig karakter heeft. Het bekendste voorbeeld hiervan is de ‘beschadigde’ of ‘kapotte’ schilderijenserie uit de jaren 70.

Multatuli
In zijn thuisstad Rotterdam worden de bewoners op verschillende plekken in de stad nog dagelijks herinnerd aan zijn kunstenaarschap. Tussen 1975 en 1993 realiseerde hij verschillende monumentale werken in de openbare ruimte, waarvan een reusachtig portret (6,20 x 3,50 meter) van Multatuli op de hoek van de Van Oldebarneveltstraat en Mauritsweg de meest bekende is. Het portret maakte destijds deel uit van een serie muurschilderingen langs de openbare weg (‘Townpaintings’) en trok wereldwijd aandacht. Binnen de kunstwereld wordt Ficheroux, samen met zijn tijd- en stadgenoten Woody van Amen en Daan van Golden, beschouwd als een van de toonaangevende Nederlandse kunstenaars uit het tweede deel van de twintigste eeuw.

De toekomst
Het echtpaar Schelling-Frankhuijzen is nu drie jaar bezig. In de eerste fase nadat ze de collectie hadden overgenomen, was het nog vooral inventariseren, selecteren en oriënteren, vertelt Schelling: ‘Ik was helemaal niet bekend met de kunstwereld. Mijn man ook niet. Dus we moesten alles helemaal zelf uitvinden. En nog steeds leer ik elke dag nieuwe dingen en nieuwe mensen kennen. Beetje bij beetje begint het nu te groeien. Ik krijg steeds vaker uitnodigingen voor tentoonstellingen en samenwerkingen, en ook in de expositieruimte komen steeds meer mensen kijken.’

Vooruit naar vroeger
De expositieruimte van Concept Gallery Ficheroux is nu nog in Barendrecht gevestigd, maar vanaf volgend jaar hoopt het echtpaar een deel van de collectie naar de Westerkade te verhuizen. Schelling glundert: ‘Vorig jaar hebben we het appartement hier beneden erbij gekocht, en dat zijn we nu aan het verbouwen tot een galerieruimte die we open willen gaan stellen voor inspirerende initiatieven van beginnende kunstenaars of samenwerkingen met kunstenaars die iets met het werk van Ficheroux willen doen. Een ontmoetingsplek voor kunst en kunstenaars, zeg maar. Een sociëteit, net zoals vroeger.’

De illusie
Van 1990 tot 1998 was kunstenaarssociëteit de illusie gehuisvest in het gebouw. De naam staat bijna 25 jaar later nog altijd met grote letters in de voordeur gegrift. De illusie was een podium waar kunstenaars van alle disciplines elkaar konden ontmoeten en de beschikking hadden over een eigen bibliotheek, bar, atelier en expositieruimte. Mathieu Ficheroux zat zeer regelmatig aan die bar. Schelling lacht. ‘Geweldig toch? Waar Ficheroux jarenlang borrelde, hangen straks zijn schilderijen aan de muur. Ik ben dol op cirkels.’